راهنمای جامع کشت و مراقبت از گوجهفرنگی | صفر تا صد پرورش گوجه در مزرعه و گلخانه
گوجهفرنگی (Solanum lycopersicum) یکی از مهمترین و پرکشتترین محصولات کشاورزی در ایران و جهان است. این گیاه بهدلیل ارزش غذایی بالا، طعم مطلوب، کاربرد گسترده در صنایع غذایی و قابلیت کشت در اکثر مناطق اقلیمی، جایگاه ویژهای در کشاورزی دارد. گوجهفرنگی هم در فضای باز و هم در گلخانه کشت میشود و اگر نیازهای تغذیهای، نوری و دمایی آن بهدرستی تأمین شود، عملکردی بسیار بالا خواهد داشت.
در این مقاله، یک راهنمای کامل و تخصصی برای کشت اصولی گوجهفرنگی ارائه شده؛ شامل شرایط محیطی، برنامه تغذیه، آبیاری، کنترل آفات و بیماریها و نکات حرفهای برای افزایش کیفیت و عملکرد محصول.
معرفی گیاه گوجهفرنگی
گوجهفرنگی از خانواده بادمجانیان است و همانند سیبزمینی، بادمجان و فلفل، نیازمند دمای مناسب و نور کافی است. این گیاه بهصورت بوتهای یا رونده رشد کرده و در صورت مدیریت صحیح، میتواند تا مدتها باردهی داشته باشد.
ویژگیهای رشد گوجهفرنگی:
- دمای مناسب: ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتیگراد
دماهای پایینتر از ۱۰ درجه و بالاتر از ۳۵ درجه، به رشد و باردهی آسیب میزنند. - دوره رشد: ۹۰ تا ۱۲۰ روز
بسته به رقم، شرایط آبوهوایی و تغذیه. - نیاز نوری: حداقل ۶ ساعت نور کامل خورشید
نور ناکافی باعث کوچکشدن میوهها و کاهش گلدهی میشود.
انواع گوجهفرنگی:
- گوجه گرد: مناسب تازهخوری
- گوجه گیلاسی: رشد سریع، طعم شیرین
- گوجه سانمارزانو: مناسب رب و سس
- گوجه صنعتی: مقاومتر و پربازده
آفات و بیماریهای رایج گوجهفرنگی
گوجهفرنگی بهطور طبیعی دارای رشد سریع است، اما در برابر برخی آفات و بیماریها حساسیت زیادی دارد. شناخت و مدیریت آنها یکی از مهمترین بخشهای پرورش این گیاه است.
آفات مهم
1. سفیدبالک (Bemisia tabaci)
یکی از خطرناکترین آفات گوجه که علاوه بر مکیدن شیره گیاهی، ناقل ویروسهای خسارتزا نیز هست.
علائم:
- برگپیچیدگی
- زردی و ضعف بوته
- چسبندگی برگها
2. شتهها
شتهها با مکیدن شیره گیاه، رشد را مختل کرده و ناقل بیماریهای ویروسیاند.
عوارض:
- پیچیدگی برگها
- توقف رشد
- تجمع مورچهها بهدلیل عسلک تولیدی آنها
3. کرم میوهخوار
این آفت با سوراخکردن میوهها، کیفیت و بازارپسندی گوجه را کاهش میدهد.
خسارت:
- ایجاد سوراخ روی میوه
- ریزش میوه
- افزایش احتمال پوسیدگی
بیماریهای رایج
1. پژمردگی فوزاریومی
یکی از شایعترین بیماریهای قارچی گوجهفرنگی که از خاک منتقل میشود.
علائم:
- زردی برگهای پایین
- پژمردگی تدریجی
- قهوهای شدن بخش داخلی ساقه
2. لکهبرگی سپتوریایی
بیماری قارچی رایج در مناطق مرطوب.
علائم:
- لکههای قهوهای با حاشیه تیره
- ریزش شدید برگها
- ضعف بوته در میوهدهی
3. ویروس موزاییک گوجهفرنگی (ToMV)
یکی از خطرناکترین ویروسها که درمان ندارد و تنها راهکار، پیشگیری است.
نشانهها:
- موزاییکی و تغییر رنگ برگ
- کوچک شدن بوته
- کاهش تشکیل میوه
برنامه کامل تغذیه گوجهفرنگی در مراحل رشد
گوجهفرنگی جزو گیاهان پربار است و برای رشد و تولید میوههای باکیفیت، به تغذیه متعادل نیاز دارد.
| مرحله رشد | نوع کود | نحوه مصرف |
|---|---|---|
| قبل از کاشت | کود دامی پوسیده + فسفات | مخلوط با خاک و شخم زدن |
| رشد رویشی | NPK 20-20-20 + آهن | محلولپاشی یا آبیاری هر ۱۰ روز |
| گلدهی | NPK 15-5-30 + روی | محلولپاشی در صبح زود |
| میوهدهی | پتاسیم + کلسیم | محلولپاشی برای افزایش کیفیت میوه |
نکات مهم تغذیهای:
- آهن برای سبزینگی و رشد شاخوبرگ ضروری است.
- پتاسیم موجب افزایش وزن، سفتی و رنگ میوه میشود.
- کلسیم از ترکخوردگی و پوسیدگی گلگاه جلوگیری میکند.
- مصرف بیشازحد نیتروژن باعث رشد رویشی بیشازحد و کاهش باردهی میشود.
سموم توصیهشده برای کنترل آفات و بیماریها
| مشکل | سم پیشنهادی | نحوه مصرف |
|---|---|---|
| سفیدبالک | ایمیداکلوپراید (Confidor) | محلولپاشی ۰.۵ در هزار |
| شتهها | دیمتوآت یا مالاتیون | محلولپاشی صبح یا عصر |
| کرم میوهخوار | لوفنورون یا اسپینوساد | سمپاشی در مرحله تشکیل میوه |
| لکهبرگی سپتوریایی | مانکوزب یا کاپتان | هر ۱۰ روز در شرایط مرطوب |
| ویروس موزاییک | کنترل ناقلین + حذف گیاه آلوده | پیشگیری تنها راه کنترل |
نکات ایمنی:
- استفاده از ماسک، دستکش، عینک
- شستوشوی کامل سمپاش
- رعایت فاصله برداشت (PHI)
- جلوگیری از ورود کودکان و دامها به مزرعه پس از سمپاشی
نکات مهم و اصولی در مدیریت مزرعه گوجهفرنگی
1. تناوب زراعی
گوجه را پشتسر گیاهان همخانواده مانند سیبزمینی، فلفل و بادمجان نکارید.
2. استفاده از نشاء سالم
نشاءهای آلوده به بیماریهای ویروسی میتوانند کل مزرعه را نابود کنند.
3. تهویه مناسب گلخانه
رطوبت بالا باعث شیوع بیماریهای قارچی میشود.
4. رعایت فاصله مناسب بین بوتهها
فاصله استاندارد:
- گلخانه: ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر
- فضای باز: ۶۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر
5. هرس و قیمدهی
بهخصوص در ارقام گلخانهای، هرس منظم باعث افزایش باردهی و کاهش بیماری میشود.
6. آبیاری منظم و اصولی
- بهترین روش: آبیاری قطرهای
- از آبیاری زیاد روی برگها خودداری کنید.
- آبیاری نامنظم → ترک خوردن میوهها
جمعبندی
گوجهفرنگی یکی از مهمترین و اقتصادیترین محصولات کشاورزی است. اگر نیازهای آن از نظر دما، نور، تغذیه و آبیاری تأمین شود، میتواند عملکرد بسیار بالایی داشته باشد. با کنترل دقیق آفات و بیماریها، استفاده از نشاء سالم و رعایت اصول کاشت و تغذیه، میتوان محصولی بازارپسند و باکیفیت تولید کرد.
